Kunsten en Erfgoed

Restauratie Lam Godsretabel

In oktober 2012 startte de restauratiecampagne aan het Lam Gods. Die restauratie loopt tot in 2017. Voor de restauratie werd in het Gentse Museum voor Schone Kunsten een restauratieatelier ingericht dat een veilige en stabiele omgeving biedt qua klimatologische bewaaromstandigheden. 

 Restauratie van het Lam Gods © Katrien Van Acker, KIK-IRPA, Brussel

De restauratieopdracht werd na een openbare aanbesteding door de kathedrale kerkfabriek toegekend aan het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium voor 1.377.579,54 euro. De restauratie wordt gesubsidieerd tot 80% van de subsidieerbare kosten. De minister bevoegd voor roerend erfgoed en de minister bevoegd voor onroerend erfgoed nemen daarvan elk de helft (504.173,25 euro) voor hun rekening.

De restauratieopdracht omvat:

• De parkettering (‘spanlatten’) losmaken, voegen verlijmen en de lijsten behandelen om meer schade te voorkomen

• De vernislagen afdunnen om verdere interactie tussen de verf- en de vernislagen te vermijden

• De picturale laag consolideren om verder verlies van de originele picturale materie te voorkomen.

De eerste fase van de restauratiecampagne is de behandeling van acht buitenpanelen (zicht op een stad, de Sibylle van Erithrea, Adam, offer van Kaïn en Abel, interieur, de Sybille van Cuma, Eva en de Moord van Kaïn op Abel).

De panelen worden gelijktijdig behandeld, te beginnen van de linker onderhoek. Zo kunnen de verschillende restaurateurs hun werk en resultaten constant aan elkaar terugkoppelen.

In de loop van 2013 werd de ketonvernislaag, die na 1951 op de panelen aangebracht was, grotendeels weggenomen. Dat was een conservatoire noodzaak want de voortschrijdende verharding van dat synthetische vernis was een reële bedreiging voor het goede behoud van het retabel.

Onder die laag zitten verschillende oudere vernislagen van een onregelmatige dikte met donkere retouches. Op die oudere vernislagen wordt fotografisch (tomografisch) onderzoek gedaan en reinigingstesten met alcohol en white spirit. Die lagen werden deels verwijderd, waardoor de originele kleurenpracht en artistieke kwaliteit van de panelen opnieuw blootgelegd wordt.

Tijdens de reiniging van de buitenkant kwamen grote zones met oude overschilderingen aan het licht die nooit eerder opgemerkt waren, noch tijdens het onderzoek en de restauratie van 1950-1951, noch tijdens de latere onderzoekcampagnes in de jaren 70 en 80, noch tijdens het vooronderzoek van 2010. De talrijke vernislagen aangebracht in de loop der eeuwen en de degradatie ervan (waardoor ze een donkere sluier vormden met een eigen craquelurenetwerk) verhinderde de identificatie van de oude overschilderingen. In 2014 moet beslist worden tot welk niveau de overschilderde lagen verwijderd moeten of mogen worden.

Het onderzoek van de lijsten van Adam en Eva gaf aanleiding tot verder doorgedreven stratigrafisch onderzoek van de andere lijsten. De oudste beschildering die op de omlijstingen teruggevonden wordt is een steenimitatie met voeg. De oorspronkelijke polychrome afwerking wordt vrijgelegd en in de diepte gefixeerd voor een goede conservatie. De drager moet gecontroleerd en waar nodig verstevigd worden. De vulling en retouchering van lacunes wordt verder doorgedreven dan gepland in het oorspronkelijk dossier. De meerkost voor die bijkomende ingrepen is 149.923 euro.

Na restauratie (ten vroegste in 2017) gaan de acht behandelde panelen opnieuw naar Sint-Baafs. Omdat er pas een definitieve bestemming gegeven kan worden aan het Lam Godsretabel na afwerking van de bouwkundige restauratie van de kathedraal (2023) moet er een tijdelijke oplossing gevonden worden die toelaat om het retabel in aanvaardbare klimaatomstandigheden te bewaren. De huidige situatie in de ‘bunker’ is op dat vlak ontoereikend.

Er werd door Kunsten en Erfgoed in 2013 een opdracht uitgeschreven voor een voorstel tot aanpassing van de Villakapel van de kathedraal als tijdelijke oplossing om het Lam Godsretabel te bewaren.

De voorgestelde oplossing moet de nodige garanties bieden voor stabiele klimaatomstandigheden voor het retabel, veiligheid en warmteneutrale verlichting.

De opdracht werd gegund aan de firma Helicon Conservation Support (Alphen aan de Rijn) voor 49.680 euro.