Kunsten en Erfgoed

Topstukkenlijst: zeldzaam en onmisbaar?

Een cultuurgoed is een topstuk als het als ‘zeldzaam en onmisbaar’ beschouwd moet worden voor het erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap.

‘Zeldzaam’ betekent dat er weinig andere gelijke of gelijksoortige voorwerpen of verzamelingen in dezelfde staat in de Vlaamse Gemeenschap aanwezig zijn.

 Onze Lieve Vrouw met Kind

Unieke voorwerpen of verzamelingen voldoen per definitie aan dit criterium. Bijvoorbeeld het enige bekende kunstwerk in Vlaanderen van een kunstenaar van wie het oeuvre in de kunstgeschiedenis een belangrijke plaats inneemt. Bijvoorbeeld het beeldhouwwerk Onze Lieve Vrouw met Kind van Michelangelo (OLV-kerk, Brugge) en het schilderij Jacopo Pesaro door paus Alexander VI aan de H. Petrus getoond door Titiaan (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen). De notie zeldzaamheid is duidelijk ruimer dan dit en moet begrepen worden in verhouding tot het geheel. Zo moet – om in de kunstensector te blijven – zeldzaamheid geïnterpreteerd worden in verhouding tot de totaliteit van het oeuvre van een kunstenaar. Een werk kan zeldzaam zijn qua thematiek, qua periode, qua techniek, qua artisticiteit. Van één kunstenaar kunnen en moeten om uiteenlopende redenen verschillende werken uit zijn oeuvre als topstukken gelden.

‘Onmisbaar’ betekent dat het voorwerp of de verzameling minstens één van deze vier eigenschappen heeft: een bijzondere waarde voor het collectieve geheugen, een schakelfunctie, een ijkwaarde of een bijzondere artistieke waarde.

De ‘bijzondere waarde voor het collectieve geheugen’ houdt in dat het voorwerp of de verzameling een duidelijke herinnering is aan onder andere personen, instellingen, gebeurtenissen of tradities die belangrijk zijn voor de cultuur, de geschiedenis of de wetenschapsbeoefening van Vlaanderen. 

 Het interieur van de Jezuïetenkerk

Bijvoorbeeld het schilderij Het interieur van de Jezuïetenkerk, nu de Sint-Carolus-Borromeuskerk (Rubenshuis, Antwerpen). Het schilderij beeldt minutieus het interieur uit van de Antwerpse Jezuïetenkerk, zoals het er oorspronkelijk uitzag voordat het meubilair verloren ging in de fatale brand van 1718. Zo ziet u op de achtergrond van het schilderij meesterwerken van Van Dyck en Rubens: op het hoofdaltaar ziet u Rubens’ altaarstuk De Wonderen van de heilige Ignatius van Loyola, de patroonheilige van de kerk.

  manuscript Hs 16593(9): Hippoliet van Peene, de Vlaamse Leeuw

Bijvoorbeeld ook het in de Universiteitsbibliotheek Gent bewaarde manuscript Hs 16593(9): Hippoliet van Peene, de Vlaamse Leeuw: de handgeschreven eerste versie (autograaf) van de tekst van ‘de Vlaamse Leeuw’ (22 juli 1847). De auteur was onder andere medeoprichter van de Minard in Gent (eerste Nederlandstalige schouwburg in België) en schreef veel toneelstukken.

 Mule-Jenny

De ‘schakelfunctie’ betekent dat het voorwerp of de verzameling een relevante schakel is in een ontwikkeling die belangrijk is voor de evolutie van de kunst, de cultuurgeschiedenis, de archeologie, de geschiedenis of de wetenschapsbeoefening. Zo is de spinmachine Mule-Jenny (Museum voor Industriële Archeologie en Textiel, Gent), een van de zeldzame in Vlaanderen bewaarde spinmachines uit de periode van de eerste industriële revolutie.

De parameter ‘ijkwaarde’ houdt in dat het voorwerp of de verzameling een belangrijke bijdrage levert in het onderzoek of de kennis van andere belangrijke voorwerpen in de kunst, de cultuur, de archeologie, de geschiedenis of de wetenschap. De ijkwaarde is een typisch wetenschappelijk criterium. Bij kunstwerken stemt de ijkwaarde bijvoorbeeld overeen met (het enige) gedateerde of gesigneerde kunstwerk van een meester op basis waarvan we de rest van zijn oeuvre kunnen toeschrijven en dateren. 

  Zilveren sierstel van Peter Paul Rubens: lampetkan en schotel

Tot slot is er de ‘bijzondere artistieke waarde’. Die parameter duidt op het artistieke belang van het voorwerp of de verzameling in vergelijking met de bekende kunstproductie. Bijvoorbeeld het Zilveren sierstel van Peter Paul Rubens: lampetkan en schotel, gemaakt door Theodoor Roegiers in 1635-1636 (Rubenshuis, Antwerpen, bruikleen van de Koning Boudewijnstichting): een zilveren siervaatwerk van uitzonderlijke kwaliteit dat aan Peter Paul Rubens toebehoorde en altijd in zijn nalatenschap gebleven is. Het wordt sinds 2001 als bruikleen tentoongesteld in het Rubenshuis. In wetenschappelijke, kunsthistorische kringen wordt het stuk omschreven als behorend tot ‘het beste van het beste van het Antwerps zilver uit de zeventiende eeuw.’